Δευτέρα 28 Δεκεμβρίου 2009

Σάββατο 26 Δεκεμβρίου 2009

Πέμπτη 19 Νοεμβρίου 2009

Οι Φωτιές της Φλώρινας

Κάθε χρόνο στις 23 Δεκεμβρίου τα μεσάνυχτα, στη Φλώρινα γιορτάζεται το έθιμο της Φωτιάς. Στα γύρω χωριά αλλά και σε πολλές γειτονιές της πόλης ανάβονται μεγάλες φωτιές. Το έθιμο αυτό έχει της ρίζες του στα αρχαία χρόνια.
Οι αρχαίοι Μακεδόνες γιόρταζαν τη "Τη γέννηση του Ήλιου" στην αρχή του χειμερινού ηλιοστασίου, καθώς άρχιζε να μεγαλώνει η μέρα, τιμώντας έτσι το θεό του Ήλιου, Απόλλωνα. Αργότερα το έθιμο συνδέθηκε με τις φωτιές που άναψαν οι βοσκοί όταν γεννήθηκε o Χριστός.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΟΛΥΠΟΤΑΜΟΥ

Η διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι υπόθεση συλλογική, είναι υπόθεση που απαιτεί κόπους και θυσίες , μόχθο, μεράκι και αγάπη για να μπορέσει να επιτευχθεί και να συγκεντρώσει κοντά της όλους εκείνους που αγνοούν , αλλά θέλουν να μάθουν , να γνωρίσουν τις ρίζες τους, να συλλέξουν πληροφορίες για την ζωή των κατοίκων τα προηγούμενα χρόνια και να αφουγκραστούν τον τόπο τους αγγίζοντας και βλέποντας.
Μια τέτοια προσπάθεια ξεκίνησε το Μάρτιο του 2007 στον Πολυπόταμο από τους δασκάλους , το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων και πολλούς κατοίκους του χωριού, μια προσπάθεια δημιουργίας μιας λαογραφικής συλλογής, που περιλαμβάνει όλα εκείνα τα πολύτιμα αντικείμενα, δημιουργήματα πολιτισμού, χνάρια του παρελθόντος μέσα από την οποία γίνεται ανάδειξη και ταυτόχρονα αποτύπωση της ιστορίας και της παράδοσης της περιοχής.

Τα υλικά συγκεντρώθηκαν χάρη στην αγάπη που έδειξαν οι κάτοικοι του χωριού γιατί ακόμη και για το Μουσείο δύσκολα τα αποχωρίζονταν, η ελπίδα όμως ότι θα τα έβλεπαν σε ένα όμορφο χώρο να τα θαυμάζουν, να τα αγγίζουν και να μαθαίνουν από αυτά οι νεότεροι τους οδήγησε να τα αποχωριστούν . Υλικά συγκεντρωμένα ένα προς ένα, από σπίτι σε σπίτι, από πόρτα σε πόρτα, από κάτοικο σε κάτοικο.
Το ενδιαφέρον της Λαογραφικής Συλλογής μας επικεντρώθηκε σε ότι αφορά την περιοχή μας, συγκεντρώνοντας υλικό κυρίως από τις αγροτικές δραστηριότητες της υπαίθρου οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοοικονομική ζωή κι εξέλιξη της περιοχής.
Το υλικό αυτό αποτελείται από εργαλεία της αγροτικής ζωής, έπιπλα της λαϊκής κατοικίας και αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μέσα μεταφοράς καθώς επίσης και εργαστήρια στα οποία γινόταν η επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων, η παραγωγή χρηστικών αντικειμένων και κάθε είδους εργόχειρα.
Το υλικό είναι κατανεμημένο κατά ενότητες οι οποίες περιγράφονται ακολούθως, προκειμένου να είναι επισκέψιμες από τους συμπολίτες μας και να έχουν παιδευτικό χαρακτήρα για τους μαθητές, τους επισκέπτες ακόμη και τους ερευνητές.
• Στον πρώτο όροφο βρίσκεται μια μικρή νομισματική συλλογή με παλιά χαρτονομίσματα και κέρματα.
• Στις σκάλες για το δεύτερο όροφο συναντάμε ένα ζωγραφισμένο μπαούλο με τα προικιά και τη στολισμένη νύφη με την παραδοσιακή φορεσιά Πολυποτάμου .
• Η αναπαράσταση μιας παλιάς σχολικής αίθουσας με τα θρανία αλλά και το συσσίτιο προκαλούν μεγάλη συγκίνηση ιδιαίτερα στους μεγαλύτερους επισκέπτες.
• Στη ενότητα που αναφέρεται στην κατοικία υπάρχουν αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν τον τρόπο φωτισμού, το μαγείρεμα, τη φύλαξη και τη διατήρηση των τροφίμων και των οικιακών σκευών, ενώ εκτίθενται τα έπιπλα της κατοικίας (σοφράς, ντουλάπια, σκαμνιά κ.λπ.).
• Στην ενότητα των μέσων μεταφοράς αντιπροσωπεύονται οι τρόποι μετακίνησης των ανθρώπων και μεταφοράς των προϊόντων τους.
• Στην ενότητα της παρασκευής του ψωμιού παρουσιάζονται όλα τα αντικείμενα που χρειάζονται κατά τη διαδικασία της παραγωγής του ψωμιού με το ζυμωτήρι, τις πινακωτές, τα σκαφίδια. κ.α.
• Στην ενότητα της γεωργίας έχουμε συγκεντρώσει πολλά γεωργικά εργαλεία όπως άροτρα χορτοδετικές μηχανές, δικράνια και τα εργαλεία σταριού.
• Στην αμπελουργία έχουμε την ενότητα με τα μέσα αποθήκευσης του κρασιού .
• Ακολουθεί η ενότητα της κτηνοτροφίας με την καλύβα του τσομπάνη με τα μέσα και τον εξοπλισμό του (γκλίτσες, κάπες,) και τα σκεύη για τα γαλακτοκομικά προϊόντα (μπρακάτσι, καρδάρες, γκιούμια κ. α.).
• Στην ενότητα της υφαντικής υπάρχουν όλα τα εργαλεία επεξεργασίας μαλλιού και της παραγωγής του νήματος (λανάρια, ρόκες κ.ά.) αλλά και τα μέσα της υφαντικής με τον αργαλειό και τα υφαντά. Υπάρχει και μια ραπτομηχανή αλλά και σίδερα σιδερώματος με κάρβουνο.
• Τέλος παρουσιάζονται διάφορα παραδοσιακά επαγγέλματα (τσαγκάρη, μελισσοκόμου , χτίστη, ξυλοκόπου, κ.λπ.).

Όλο αυτό το εκθεσιακό υλικό καθώς επίσης η βιβλιοθήκη με τα παλιά βιβλία και το φωτογραφικό αρχείο που έχουμε συγκεντρώσει έχουν ως σκοπό να εκπληρώνουν τον προορισμό τους, σύμφωνα με τη σύγχρονη μουσειολογία, που είναι η διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, όντας ταυτοχρόνως και κέντρο παιδείας και δημιουργίας.

Η επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο του Πολυποτάμου είναι μια αποκάλυψη. Αποκάλυψη χρόνων, συνηθειών, τρόπου ζωής, παραδόσεων, αποκάλυψη της δημιουργίας εκείνων των ανθρώπων εκείνων των χρόνων.

Παραφοσιακές Φορεσιές της Φλώρινας και της Μακεδονίας

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ

Οι πηγές μελέτης της παραδοσιακής φορεσιάς είναι πολλές, γραπτά κείμενα, προφορική παράδοση αλλά κυρίως οι ίδιες οι φορεσιές που έχουν διασωθεί και φυλάσσονται σε ιδιωτικές συλλογές και Μουσεία. Αυτό που εντυπωσιάζει στις ελληνικές φορεσιές είναι ότι διατηρούν με τρόπο αυστηρό τις παραδοσιακές μορφές των προγενέστερων γενεών. Είναι σαν να διαφυλάσσουν συνειδητά την πολιτιστική κληρονομιά του Εθνους. Συνδέονται στενά με ποικίλες εκφράσεις του λαϊκού πολιτισμού, τα ήθη, τα έθιμα, τα λαϊκά δίκαια, τους λαϊκούς χορούς, τα τραγούδια και την λαϊκή τέχνη. Η κατασκευή των υλικών της παραδοσιακής φορεσιάς, η υφαντή ή τεχνητή διακόσμηση και τα κοσμήματα της διατηρούν με θρησκευτική προσήλωση τα παραδοσιακά στοιχεία καθώς αυτά εκφράζουν την αισθητική και τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις ενός κοινωνικού συνόλου στη διάρκεια της ζωής του Εθνους του. Tα στοιχεία που την αποτελούν έχουν τις καταβολές τους στην αρχαιότητα και το Βυζάντιο, προσαρμόζουν όμως εγχώρια ή ξένα σύγχρονα στοιχεία τα οποία μορφοποιούν την τελική παρουσίασή της. Τα βασικά αισθητικά γνωρίσματα της λαϊκής τέχνης που προβάλλονται κυρίως στη διακόσμηση της παραδοσιακής φορεσιάς είναι η απλοποίηση, η σχηματοποίηση και η έντονη τάση για διακόσμηση. Τα καλλωπιστικά στοιχεία της φορεσιάς, έργα λαϊκών χειροτεχνών, καταξιώνονται και από το ιδεολογικό τους περιεχόμενο. Σ' αυτά μια ιδέα γίνεται σύμβολο. Ετσι που ένας σταυρός να συμβολίζει τη θρησκεία, ένα καράβι τη ζωή, ένα λουλούδι τη νεότητα, ένα περιστέρι την αγνότητα, ένα δέντρο τη μακροζωία καθώς και ένα χρώμα ή σχήμα συμβολίζουν κάποιες αξίες. Η φορεσιά εξαρτάται από το κλίμα, το εμπόριο, την ιστορική πορεία και τις πολιτικές επιδράσεις κάθε γεωγραφικής περιοχής. Διαφέρει ανάλογα με την ηλικία και την κοινωνική θέση εκείνου που τη φοράει. Tα στοιχεία της φορεσιάς π.χ. μιας νέας κοπέλας διαφέρουν από εκείνα της αρραβωνιασμένης ή της παντρεμένης, της χήρας και της γυναίκας που ο άντρας της λείπει στην ξενιτιά. H παραδοσιακή φορεσιά έχει τους δικούς της κανόνες που σέβεται ο καθένας που τη φορά, και είναι αποτέλεσμα αυστηρής κοινωνικής προσαρμογής και όχι προσωπικής επιλογής. Η αυστηρή αυτή κοινωνική προσαρμογή παρουσιάζεται κυρίως στη γιορτινή και νυφική φορεσιά όπου καταγράφονται βασικές αρχές της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής καθώς και των τοπικών εθίμων.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ

Λίγες είναι οι μορφές της λαϊκής μας τέχνης πού παρουσιάζουν τόσο έντονο τοπικό χρώμα όσο η φορεσιά. Φυσικό επακόλουθο των τοπικών αυτών ενδυματολογικών διαφορών και ιδιομορφιών είναι η μεγάλη ποικιλία των τύπων των εθνικών μας ενδυμασιών, που ενισχύεται και από τις εποχιακές και ποιοτικές παραλλαγές. Δηλαδή από τη διάκριση της φορεσιάς σε χειμερινή και καλοκαιρινή ή σε καθημερινή και γιορτινή. Η ποικιλία αυτή γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στη γυναικεία φορεσιά, πού ανάγεται περισσότερο στην οικιακή τέχνη και διατηρεί πιστότερα τα πατροπαράδοτα σχήματα. Αντίθετα η ανδρική, που ραβόταν κυρίως στα εργαστήρια των ραφτάδων, παρουσιάζει μεγαλύτερη ομοιομορφία, σ' ολόκληρο τον Ελληνικό χώρο. Ετσι ενώ η γυναικεία φορεσιά μπορεί να έχει δύο και τρεις παραλλαγές μέσα στην ίδια περιοχή, η ανδρική παρουσιάζει λιγότερους τύπους. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τούρκικο ζυγό, η καθιέρωση του ευρωπαϊκού τρόπου ντυσίματος παρέσυρε σιγά - σιγά στο μαρασμό και στην εξαφάνιση τις εθνικές μας φορεσιές. Μαζί τους παρέσυρε και τις δυο μεγάλες συναφείς χειροτεχνίες την κεντητική και την αργυροχοϊα. Σήμερα είναι ελάχιστες οι ελληνικές περιοχές που διατηρούν την τοπική τους φορεσιά, κι' από αυτές οι περισσότερες την κρατούν, όχι πια σαν λειτουργικό στοιχείο της καθημερινής ζωής αλλά σαν είδος μουσειακό ή οικογενειακό κειμήλιο, που ανασύρεται από το σεντούκι του σπιτιού, για να στολίσει κάποιες επίσημες ημέρες εθνικών αναπολήσεων ή θρησκευτικών γιορτών.

Φλώρινα

Ιστορία
Αρχαιότητα
Λυγκηστίς ή Λύγκος είναι η πανάρχαια ονομασία της περιοχής της Φλώρινας. Αρχαιότερες πόλεις ήταν η Ηράκλεια, (στην περιοχή Φλώρινας), η Κέλλα (σημερινή Κέλλη) και η Βεύη.
Η Λυγκηστίς ήταν αυτόνομο κράτος με δυναστικό οίκο συγγενή προς τους Βακχιάδες της Κορίνθου, ώσπου την υπέταξε ο Φίλιππος ο Β', πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την προσάρτησε στο βασίλειο της Μακεδονίας («των γαρ Μακεδόνων εισίν και Λυγκησταί» Θουκ., Β', 99). Πριν την κάθοδο των Δωριέων, οι Βρύγες κατοικούσαν στις Πρέσπες.
Ο Βρομερός, πατέρας του Αρραβαίου και γιος του μυθικού Αερόπου, ήταν ο ιδρυτής της λυγκηστικής δυναστείας. Κόρη του Αρραβαίου ήταν η Ευρυδίκη, η οποία «Φιλίππου μήτηρ ην» (Στραβων VII, 326) και επομένως γιαγιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
391 π.Χ. Ο Λυγκηστής βασιλιάς Αργαίος εκθρονίζει το βασιλιά Αμύντα Γ' και παίρνει το θρόνο όλης της Μακεδονίας για λίγα χρόνια.
352 π.Χ. Ο Φίλιππος ο Β' χτίζει την Ηράκλεια.
336 π.Χ. Οι Λυγκηστές πρίγκιπες Αρράβαιος και Ηρομένης συμμετέχουν στη δολοφονία του Φιλίππου του Β'. Ο Μέγας Αλέξανδρος τους θανατώνει ως διεκδικητές του μακεδονικού θρόνου.
334 Π.Χ. Ο Λυγκηστής στρατηγός Αμύντας διακρίνεται στη μάχη του Γρανικού. Ο Μέγας Αλέξανδρος αργότερα του απονέμει το βασίλειο της Βακτριανής (άλλοι Λυγκηστές αξιωματούχοι της ίδιας εποχής: Λεοννάτος, Πελαγών, Αέροπος, Κρατερός).
148 π.Χ. Η Μακεδονία γίνεται provincia romana (Ρωμαϊκή Επαρχία) και η περιοχή της Φλώρινας υπάγεται στην 4η Τοπαρχία της «Ανω Μακεδονίας».
48 π.Χ. Η Ηράκλεια πυρπολείται στη διάρκεια του ρωμαϊκού εμφύλιου πολέμου.

Βυζαντινή εποχή
Στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού του Α', η Λυγκηστίς υπάγεται στην 7η επαρχία του «Ιλλυρικού» και αναφέρεται ως «Ηράκλεια Λάκκου». Οι Επισκοπές Μογλενών (Φλώρινας) και Πρεσπών υπάγονται (535 μ.Χ.) στην Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας.
Στην Ε' Οικουμενική Σύνοδο υπογράφει και ο Επίσκοπος «Ηράκλειας Πελαγονίας» (553 μ.Χ.) 715-730 μ.Χ. Σύμφωνα με την παράδοση, ο έκπτωτος Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης Γερμανός ζει και πεθαίνει στον ομώνυμο του σήμερα Δήμο Πρεσπών, Aγιος Γερμανός.
1Οος αι. μ.Χ. Σφοδρές συγκρούσεις των Βυζαντινών με τους Βουλγάρους στην περιοχή Φλώρινας και Πρεσπών. Ο Τσάρος των Βουλγάρων Σαμουήλ μεταφέρει το λείψανο του Επισκόπου Λάρισας Αχίλλειου στην ομώνυμη νησίδα της μικρής Πρέσπας.
1017 μ.Χ. Μάχη του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου με τον Τσάρο των Βουλγάρων Σαμουήλ το νεότερο στην περιοχή της σημερινής Κοινότητας Σκοπού. 1096 μ.Χ. Οι Νορμανδοί του Βοημούνδου κυριεύουν τη Φλώρινα και τις Πρέσπες. 12ος αι. μ.Χ. Τάγμα «Μογλενιτών» στο στρατό του αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού.
13ος αι. μ.Χ. Η Φλώρινα υπάγεται στο Δεσποτάτο της Ηπείρου.
Μάχη (1259 μ.Χ.) των Βυζαντινών με τους Φράγκους (στρατού της αυτοκρατορίας της Νίκαιας με φράγκικο συνασπισμό) στην περιοχή «Βορίλα Λόγγου» (όπου τα σημερινά χωριά Τριπόταμος - Παπαγιάννης - Ιτιά -Μαρίνα).
14ος αι. μ.Χ. Οι εξισλαμισμένοι αλβανόφωνοι της Ιλλυρίας μαρτυρούν την ονομασία «Χλέρινα, Φιλουρίνα». Ο ιστοριογράφος Καντακουζηνός μαρτυρεί «Φλερηνόν ή Χλερηνόν». Ο σουλτάνος Μουράτ Α', κυριεύει την περιοχή της Φλώρινας

Τουρκοκρατία
1591. Ο γραμματέας της Ενετικής Δημοκρατίας G. Cavazza, ερχόμενος από την Αχρίδα, περνά από το Fluri-belli (Φλώρινα).
1700. Στην περιοχή δρα ο αρματολός Τσολάκης με στρατιωτικό σώμα Χριστιανών. 1750. Εμφανίζεται σε εκκλησιαστικά έγγραφα η ονομασία «Χλερηνός» ή «Φίλο ρ ίνα» 1822. Μικρά ένοπλα σώματα δρουν στην περιοχή του Καίμάκτσαλάν και του Οστρόβου.
1835. Ανεγείρεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου στην πόλη της Φλώρινας. 1865. «Νέα Φιλική Εταιρία» ιδρύεται στη Φλώρινα.
1881. Ο Καπετάν Νοούμης απαγάγει τον Καϊμακάμη της Φλώρινας.
1897. Ο Καπετάν Κώτας συγκροτεί αντάρτικο σώμα.
1903 και 1904. Aφιξη του Π. Μελά στην περιοχή Φλώρινας-Καστοριάς και έναρξη του ένοπλου Μακεδονικού αγώνα.
1908. Ιδρύεται η «Ελληνική Λέσχη Φλώρινας», η «Αδελφότης Κυριών», το διτάξιο «Σχολσρχείον Φλωρίνης» και ο μουσικός σύλλογος «Ορφεύς». Πριν από την απελευθέρωση λειτουργούν σ' όλη την περιοχή Φλώρινας ελληνικά σχολεία. 1912 (7 Νοεμβρίου). Απελευθέρωση της Φλώρινας από τους Τούρκους.