H σημερινή οδός Νικολάου Πύρζα πριν το 1922 δεν υπήρχε. O δρόμος, από την μεριά της πλατείας, έφτανε μέχρι το σπίτι του Καπουλίτσα και έστριβε και έβγαινε στο ποτάμι εκεί που βρίσκεται το σπίτι του Παπαθανασίου. Όταν άνοιξε ο δρόμος απαλλοτρίωσε τμήμα της αυλής της οικίας Πύρζα και το δρομάκι έγινε αυλή της οικίας Παπαθανασίου. Η νέα οδός ονομάστηκε οδός Θεσσαλονίκης. Αργότερα όμως, μετά τον θάνατο του Μακεδονομάχου Λάκη Πύρζα, η οδός μετονομάστηκε σε οδός Νικολάου Πύρζα. Σε αυτή την οδό, στην γωνία στο ποτάμι μετά το σπίτι του Τοτό Σαπουντζή υπήρχαν μερικά μαγαζιά, όπως τα αλατοτριβείο του Λάζαρου Σαπουντζή και στην γωνία με την οδό Θράκης, η οικία Περικλή Φίσκα. Στα χρόνια της τουρκοκρατία όλα αυτά ανήκαν στην οικογένεια του Μουφτή Χουλασή, όπως και ο πύργος (κουλάς) που βρισκόταν πίσω από την οικία Φίσκα. Στην άλλη γωνία υπάρχει ακόμη το σπίτι του Βασίλη Σταυρέτη και δίπλα ένα φούρνος που τον νοίκιαζε ο Γιώργος Λαζαρίδης. Μετά ήταν το σπίτι κάποιου 'Εφτου, και εκεί τελείωνε η οδός. Απέναντι ήταν το Ξενοδοχείο «Πανελλήνιο» ιδιοκτησίας Σαμαρά, χτισμένο το 1924. Πιο κάτω το σπίτι του Λάζαρου Ζάικου, του Ιωάννη Καπουλίτσα, του Ιωσήφ Δάφκου, το Μονοπώλιο τον κράτους, όπου πουλιόταν το αλάτι, τα σπίρτα, το καθαρό πετρέλαιο και οι τράπουλες. Διευθυντής το Μονοπωλίου ήταν ο οπλαρχηγός και Μακεδονομάχος Λάκης Πύρζας και δίπλα στη γωνία ήταν το αρχοντόσπιτο του, χτισμένο στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας.
Συνεχίζοντας τον παραποτάμιο δρόμο μετά την γωνία του Πύρζα είναι το σπίτι των αδελφών Μέλλιου, του Αγησίλαου Παπαθανασίου, του Μενέλαου Τσαρουχά, του Δημήτρη Βαλάκα, και μέσα στις αυλές του Ιωάννη Μπαξωρλή και του Χαρίλαου Κικιλίντζα. 'Έξω στον δρόμο ήταν το, σπίτι της Βασιλικής 'Εβδα, και το επόμενο του παπά-Δημήτρη Παπαδράμπη, και στην γωνία με την οδό Βασ. Γεωργίου, το σπίτι των αδελφών Κλείτου και Δημήτριου Ιωαννίδη.
Στην άλλη γωνία, όπου σήμερα είναι η αυλή της εκκλησίας υπήρχαν πολλά μικρά σπίτια. Δίπλα στην είσοδο της εκκλησίας ήταν η οικία Χαράλαμπου Αριστείδου, στην γωνία η οικία Γεώργιου Μητσούλη, δίπλα ήταν η οικία Ηλία Κουραμπία, η οικία Ντάντσιου Φιλίππου και μετά ένα στενό δρομάκι που οδηγούσε σε τρία σπίτια. Ήταν του Νικόλαου Νόλη, του Σωτήρη Γρίβα, και το πατρικό της Βέρας Χατζηϊωάννου. Μετά ήταν η οικία Κώστα Παναγιώτου, που υπάρχει και σήμερα. Δίπλα όπου σήμερα το σπίτι του Γιώργου Φωτιάδη, ήταν το σπίτι του μεγάλου ποδοσφαιριστή Σίμου Παπαλαζάρου (Χατζηβαρδέα), η οικία Παντελή Βλάση, η οικία Δανιήλ Κοζάρη, και στην γωνία όπου σήμερα η ταβέρνα «Βαρόσι» ήταν το ζαχαροπλαστείο «Ολύμπια», του Δημήτριου Γιάτα (Σπουδαίος).
Στην άλλη γωνία της οδού Ταγμ. Φουλεδάκη ήταν το ταβερνάκι του Πορτοκάλη, το σπιτάκι αυτό υπάρχει και σήμερα, δίπλα ήταν το σπίτι του φούρναρη Θεόδωρου Γροσδούλη, και μετά το ερειπωμένο σπίτι που υπάρχει και σήμερα, του τσαγκάρη Νικολάκη Σομπατζή, παλιότερα ήταν του Καρζάτη. Πίσω από αυτό το σπίτι ήταν ο πύργος (κουλάς). Μετά ήταν μια στενόμακρη είσοδος, που οδηγούσε στην οικία τον τσιφλικά Νικόλαου Ζέγα, όπου μετά κατοίκησε για πολλά χρόνια ο Ηρακλής Τσελίδης. Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας ο Νικόλαος Ζέγας, που καταγόταν από την Κασσάνδρα Χαλκιδικής, αγόρασε από τον Σελήμ Αγά αυτό το σπίτι, τον πύργο και ένα τσιφλίκι στο Αρμενοχώρι. Μετά ήταν η οικία Ναούμ Γούτη, όπου τα τελευταία χρόνια είχε εργαστήριο ζωγραφικής η Στέλλα Γκολίτση. Το σπίτι όπως κάηκε και μαζί πολλοί πίνακες της ζωγράφου, και μετά κατεδαφίστηκε.
Όπου σήμερα το 3ο γυμνάσιο, κάποτε ήταν ένα πανέμορφο επιβλητικό κτήριο, όπου στεγαζόταν τα γυμνάσια αρρένων και θηλέων, και αργότερα το οικονομικό γυμνάσιο.
Το κτήριο αυτό χτίστηκε από τους βούλγαρους, την περίοδο 1905-10, και λειτούργησε μέχρι το 1912 ως γυμνάσιο και οικοτροφείο. Τότε δεν είχε αυλή, επειδή μια σειρά σπίτια και μαγαζιά ήταν κατά μήκος του δρόμου. Όλα αυτά ανήκαν στον Σελήμ αγά, καθώς και ο πύργος. O Σελήμ όμως με την πάροδο του χρόνου τα ξεπούλησε όλα. Από τον Σελήμ οι βούλγαροι αγόρασαν το οικόπεδο και έχτισαν το γυμνάσιο, το οποίο κατεδαφίστηκε το 1978, και λίγο αργότερα χτίστηκε το σημερινό κτήριο του 3ου γυμνασίου.Για τους υπόλοιπους δρόμους του Βαροσίου έχω γράφει σε διάφορα περιοδικά και τοπικές εφημερίδες, για αυτό δεν Θα αναφερθώ σε αυτούς. Μένει λοιπόν η οδός Μητροπόλεως, το κτήριο της Μητροπόλεως και ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα, που βρίσκονται στο Βαρόσι. Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα χτίστηκε υπό τους βουλγάρους, την περίοδο 1905-1910, με χρήματα εράνων που έγιναν στην πόλη και στα χωριά.
Οι έλληνες δεν έδωσαν χρήματα, αλλά επειδή θα χτιζόταν χριστιανικός ναός και έπρεπε κάτι να δώσουν, έστω και μια πέτρα για τα θεμέλια.
Οι περισσότεροι προτίμησαν να δώσουν τις τετράγωνες πέτρες που είχαν έξω από τα σπίτια τους, όπου καθόταν και απολάμβαναν τα καλοκαιρινά βράδια. O ναός χτίστηκε δίπλα από την ελληνική Μητρόπολη, καθώς υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ της πατριαρχικής και της εξαρχικής εκκλησίας.
H ελληνική Μητρόπολη στεγάστηκε εκεί στην δεκαετία του 1860, σε ένα τριώροφο ξύλινο κτήριο. Αργότερα ο Μητροπολίτης Ιωαννίκιος το 1902 έχτισε το σημερινό κτήριο της Μητροπόλεως. Μετά την απελευθέρωση του 1912, ο βουλγάρικος ναός μετατράπηκε σε ελληνικά και ο άγιος Παντελεήμονας έγινε πολιούχος της πόλης μας. Και έγινε επειδή πάνω από το Βαρόρι στον λόφο υπήρχε από πολύ παλιά το εκκλησάκι του αγίου Παντελεήμονα, όπου γιόρταζαν οι Φλωρινιώτες, τότε που κανένας ναός δεν υπήρχε στην πόλη. Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα όμως, τον άγιο Παντελεήμονα, ως πιο παλιό άγιο της πόλης μας, τον διεκδικούσαν και οι δυο παρατάξεις και τον τίμησαν. Οι βούλγαροι του έχτισαν ναό και οι έλληνες τον έκαναν πολιούχο της Φλώρινας.
Υπάρχει και η οδός Ιωανικίου, ένα μικρός δρόμο, που αρχίζει από τον Κεντρικό και φτάνει στο κτήριο της Μητροπόλεως. Σε αυτό τον δρόμο, από την μια μεριά ήταν το ξενοδοχείο "Θεσσαλονίκη" των αδελφών Τραγιανού και Λάζαρον Σιάκου και απέναντι ήταν το μεγάλο πανδοχείο των αδελφών Χρήστου και Ευάγγελου Σιάμκουρη και δίπλα ήταν οι είσoδoι των σπιτιών του Γεωργίου, του Παντελή, του Θεόδωρου και του Ευάγγελου Μούλη.
Η οδός Μητροπόλεως άρχιζε από το αρχοντικό Εξάρχου, μετά ήταν η είσοδος του κτηρίου της Μητροπόλεως, όπου υπήρχε και μια βρύση, ακολουθούσε ο ψηλός μαντρότοιχος της αυλής της Μητροπόλεως, και μετά ήταν το δερματοπωλείο του Αναστάσιου Λουκίδη. Μετά ήταν η πλαϊνή είσοδος του ναού και ο ναός. Από την άλλη μεριά του δρόμου,
αρχίζοντας από την γωνία ήταν το συνεταιριστικό Συμβολαιογραφείο του Χρήστου Κώττα, του Γεώργιου Δημητρίου και τον Αναστάσιου Χατζηχρίστου και μετά ήταν η αυλή του ξενοδοχείου «Θεσσαλονίκη», Από την άλλη γωνία, όπου σήμερα το εκκλησιαστικά γυμνάσιο ήταν μια σειρά καταστημάτων, που ανήκαν στην ελληνική Εκκλησία. 'Ηταν το εργαστήριο φύλλων κρούστας του Μπακούλη, το εργαστήριο υποδημάτων του Κουτουράτσα, το εργαστήριο υποδημάτων τον Βαραδίνη, το ξυλουργείο του Αντώνη και Ανέστη Ταλιαδιώρου, το ποδηλατάδικο του Γιώργου Παπαγεωργίου, και η είσοδος της αυλής του σπιτιού τον Πίδη (Ευριπίδη). Σε ένα από τα σπίτια αυτής της αυλής στεγαζόταν το ελληνικά σχολείο, πριν η ελληνική κοινότητα αγοράσει το σπίτι του Ιζέτ Πασά. Στο επόμενο μαγαζί έκαμνε πρόβες η χορωδία, και τέλος στην γωνία ήταν το εργαστήριο του Ηλία Βυζάντη, που ήταν επιγραφοποιός, ζωγράφος και φυσιολάτρης.
Αυτό ήταν το Βαρόσι στον 20ο αιώνα, το κέντρο της πόλης, όπου έμεναν οι πιο ευκατάστατοι οικονομικά, αλλά και οι μορφωμένοι.'Ηταν κάποτε η χριστιανική αριστοκρατική γειτονιά, όπως έλεγαν οι Φλωρινιώτες. 0 Αθανάσιος Μπέλτσος μάλιστα, που είχε πανδοχείο και μπακάλικο στην οδό Κ. Παλαιολόγου έλεγε: «Αν δεν έχεις σπίτι στο Βαρόσι και αμπέλι στο Ουρδέσι δεν είσαι τσορμπατζής». Με την λέξη «τσορμπατζής» οι Φλωρινιώτες εννοούσαν τον άρχοντα, τον πλούσιο και τον νοικοκύρη.
Στην δεκαετία του 1920 όμως το Βαρόσι διχοτομήθηκε. Από την μεγάλη γέφυρα της εκκλησίας και μέχρι την μεγάλη γέφυρα των δημοτικών σχολείων, αυτό το τμήμα ονομάστηκε «Γιάζι». Ονόμασαν έτσι αυτό το τμήμα του Βαροσίου, τα παιδιά της γειτονιάς που έπαιζαν στους πρόποδες τον βουνού, στο αυλάκι Γιάζι. «Τα παιδιά του Γιάζι» ήταν η πρώτη ονομασία της παρέας των παιδιών, που έδωσαν το όνομα Γιάζι σε αυτό το τμήμα του Βαροσίου. Λίγο αργότερα η ονομασία Βαρόσι ξεχάστηκε, αλλά επανήλθε τα τελευταία χρόνια.
Με την ανάπλαση του χώρου που έκανε ο Δήμαρχος Στέφανος Παπαναστασίου, το Βαρόσι έγινε πάλι πόλος έλξης των Φλωρινιωτών, όμως τα ερείπια των παλιών σπιτιών μειώνουν την αρχοντιά του. Παρόλα αυτά το Βαρόσι είναι μια ωραία γειτονιά. Και εμείς που μεγαλώσαμε στο Βαρόσι, αλλά οι περισσότεροι δεν μένουμε εκεί, ιδρύσαμε τον σύλλογο για το περιβάλλον και το πολιτισμό «Το Βαρόσι», ώστε να συνεισφέρουμε και εμείς στον εξωραϊσμό της ιστορικής αυτής γειτονιάς.
Δημήτρης Μεκάσης
10-6-2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου